با نام توخط نوشته‌ام باز از توست نوای مطرب و ساز
با نغمـه جـاودان عشقت از پـرده برون فتـاده این راز
"شیدا"
یک قصّه بیش نیست غم عشق وین عجب
کزهر زبان که می شنوم نامکرر است
"حافظ"
سیر و گلچینی درمیان ترانه‌هـا و آوازهای موسیقی اصیل ایرانی موضوعی نیست که رنگ تکـرار به خـود بگیرد، زیرا هر دوستدار و علاقمند موسیـقی بـدون آنکه بخواهـد چیزی بر اصل آن بیفزاید یا از آن چیزی کم کند، به سلیقه خود از آنچه موجود و در دسترس می‌باشد، مجمـوعـه و منتخبی متفاوت فراهم آورده و تقدیم دوستداران می‌کند.
همچنانکه از یک گلستان، دسته گلهای متنوع با تـوجه به وُسـع و توان گلچین به علاقمندان عرضه می‌گردد.
لذا با وجـود مجموعه‌های متعدّد و متنوّع از متن اشعـارِ آوازها و ترانه‌ها، اینجانب نیز تنها بعنوان یک علاقمند، تصمیم گرفته بودم برای جامه پوشاندن به یکی از علایق سال‌های خوب زندگیم که گوش جان سپردن بود به غزل‌های ناب ورِندانه جناب حافظ، اشعار پرمغز سعدی، شگفتی‌های دنیای حضرت مولانا، عالَم پر رمز و رازِ عطار، سادگی و نجابت بابا طاهر و نوشیدن حلاوت سخن سایر بزرگان ادب این سرزمین با صدای استاد محمد رضا شجریان که همیشه همراه موسیقی و ساز اساتید بزرگ بوده، مجمـوعه‌ای شامل نغمه‌های استاد را جمـع‌آوری و تـدوین کنم. و بهتر دیدم با توجه به تعداد نوارها، مبنای کار را شرکت دل آواز قرارداده و نوارهای موجود دیگر را نیز درحد امکان به مجموعه شرکت دل آواز اضـافـه نمایم که برگ سبزی باشد تحفه درویش و دسترسی به کلیه آن‌ها نیز میّسر می‌باشد.
لذا مجموعه‌ای را که پیش رو می‌بینید حاصل کوششی است که بـا گوش کردن آنچه در نوار اجرا شده، عیناً مکتوب و خواسته‌ام دسترسی به متن کامل اشعار بر اساس اجرای آن و تمرین آهنگ‌ها را برای استفاده کنند‌گان و هنر جـویان آواز تسهیل کرده باشم.
جمع آوری چنین مجموعه‌هایی توسط افراد علاقمند، بسیار مشکل است چون مستند آن‌ها فقط همان آثار صوتی رسمی یا به اصطلاح شرکتی است که متأسفانه تمام اطـلاعات لازم در بروشـورهای مربوطـه و جلد نوار قید نمی‌گردد و مثلاً در مـورد یک تاریخ مشخّص یا یک اسـم خاص، در منـابع مکتوب و غیرمکتوب متعدّد، اعداد و نام‌های متفاوتی مشاهده می‌گردد.
بسیار دوست داشتم که من هم بتوانم تدوین چنین مجموعه‌ای را برای برنامه گلها انجام دهم امّـا، دست ما کـوتاه و خـرما بر نخیل، چون برنامه رادیویی گلها شامل (گلهای رنگارنگ ـ گلهای جاویدان ـ گلهای صحرایی گلهای تازه ـ برگ سبز) کـه توسط آقای داوود پیرنیا (1350-1297) پایه‌گذاری گـردیده، در یک دوره زمانی 23 ساله از سال 1334 شامل تعداد 1575 برنامه و حدود 847 ساعت اجـرا می‌باشد که کـاری است بسیار بزرگ و تخصّصی و نیـازمند زمان و امکـانات لازم و کافی و ایجاد بنیادی مستقل مثلاً به نام بنیاد گلها که به دور از هر گونه تعصّب جنسیّتی و سیاسی و فردی، چنین کار مهمّی به انجـام برسـد، ولی خوشبختانه برنامه گلها که بعنوان گنجینه منحصر به فرد موسیقی و شعـر ایران شنـاخته شده تحت عنوان (آرشیـوهای در خطر) مورد حمـایت قرار گرفته و توسط خانم (جین لویسون) از طرف دانشگاه لندن در شرف تکمیل و ارایه می‌باشد، ولی این نباید مانع انجام کاری بشود که مربوط به خودمان است همچنانکه اخیراً توسط جناب آقای سیـّد علیرضا دربندی مجموعـه گلهای تازه در کتاب (گلهای تازه) جمع‌آوری و تدوین و به دوستداران برنامه گلها تقدیم گردیده است.
لازم به توضیح است برای آنکه شماره‌های ترتیب فهرست با شماره‌های نوار شرکت دل آواز تا آنجا که ممکن است، هماهنگ باشد، نوار شماره 14 (کرشمه نرگس) که توسط آقای سیـامک شجریان (برادر استاد) اجرا و حال و هوای اجراهای استاد را نیز دارد نوشته شده و از دل آواز 36 به بعد، نوارهایی که توسط آقای همـایون شجریان (فرزند استاد) اجرا و جزو سِـری نوارهـای شرکت دل آواز منتشر گردیده، نوشته نشده است زیرا، به لحـاظ تعداد نوار، خود محتاج مجموعه مستقل و جداگانه‌ای است.
ممکن است متن یک آواز و یا تصنیف در چندجا تکرار شده باشد که چون هر نوار بصورت مستقل پیاده شده و ضمناً هر اجرا ممکن است از نظر دستگاه و یا اجرا اندکی تفاوت داشته باشد مثل تکرار یک کلمه یا یک جمله و یا محل شروع مجدّد موسیقی که این امر اجتناب ناپذیر بود.
تکرار کلمات و یا جملات، گاهی بجای نوشتن مجدد کلمه یا جمله، بصورت پرانتز (( )) هم مشخص شده است.
پایان کلام و شـروع موسیقی (بدون توجه به مدّت آن) با علا مت ( ¯ ) مشخّص شده است.
در مورد آوازها، نکات تخصّصی از قبیل نوع تحریرها و گوشه‌ها در کتاب‌ها و منابع مربوطه قابل دسترسی می‌باشد.
چون نوشتن تکرارها و علامت گذاری شـروع موسیقی با گوش کردن‌های مکّرر انجام شده، ممکن است اشتباهات جزیی هم صورت گرفته باشد که امّیـد گذشت و یاد آوری دارم.
فهرست الفبایی بر اساس مَطـلـَع شعر یا اسم متداول تصنیف یا آواز نیز تنظیم گردیده که دسترسی به آهنگ مورد نظر را تسهیل می‌کند.
فهرست (گلهای تازه ـ گلهای رنگارنگ ـ یک شاخه گل ـ برگ سبز) که توسط استاد محمد رضا شجریان اجرا شده‌اند نیز تا آنجا که در توان اینجانب از لحاظ دسترسی به منابع صوتی بوده تهیه و تنظیم شده است که حتماً نیاز به ویرایش و تکمیل از طرف علاقمندان خواهد داشت.
در خاتمه لازم می‌دانم از دوستان عزیزی که مشوّق من در تهیّه و تکمیل این مجموعه بوده‌اند سپاسگزاری کنم:
آقای عبد الکریم سینی چی (سالِـک مشهدی) حافظ پژوه عزیز.
آقای بهروز زورچنگ مدیر محترم آموزشگاه موسیقی یگانه، مشهد.
آقای شهاب‌الدّین امیرلطیفی.
در گرد آوری و تکمیل این مجموعه، علاوه بر نوارهای کاست شرکت دل آواز و دیگر شرکت‌هاکه منبع اصلی و مستند تهیّه بوده‌اند از کتاب‌ها و منابع مکتوب و مجازی دیگری نیز به مناسبت استفاده گردیده:
-کتاب تصنیف‌ها، ترانه‌ها و سرودهای ایران زمین تألیف سعید مشکین قلم انتشارات خانه سبز ـ نقش هستی.
- کتاب جاودانه‌ها جلد 1 و 2 تألیف مسعود زرگر - انتشارات آتنا.
- کتاب هـزار گلخـانه آواز تالیف کاظم مطلق ـ مهدی عابدینی انتشارات آسمان دانش
-دیوان شعرای مرتبط با آوازها و تصنیف‌های کتاب
- کتاب‌های،گنج بی رنج (پژوهشی در آثار استاد محمدرضا شجریان)
و گلهای تازه، از تألیفات آقای علیرضا دربندی انتشارات پیکان
- سایت شرکت دل آواز http://www.delawaz.com
-سایت میر مهدی http://shajarianLyrics.google.com
- پایگاهای اینترنتی متعـدّد و مرتبط با موضوع کتاب.
محمّد حکیمی کاخکی
در این کتاب برای علاقه مندانی که دوست دارند آوازها و ترانه ها را زمزمه کنند و همچنین هنرجویان آواز که برای تمرین نیاز به اشعار ترانه ها مطابق اجرا دارند ، متن اشعار با تکرار جملات و مشخص کردن محل پایان کلام و شروع موسیقی (جواب آواز) از روی نوارها ارائه گردیده است.
پست الکترونیک
آرشیو وبلاگ